De wereld van Mahler

1860 - 2025

Ontdek zijn leven, werken en nalatenschap

1860

Gustav Mahler wordt geboren

Gustav Mahler wordt op 7 juli 1860 geboren in Kaliste, in de Bohemen...

Lees meer

Gustav Mahler wordt geboren

Gustav Mahler wordt op 7 juli 1860 geboren in Kaliste, in de Bohemen (het huidige Tsjechië). Later zou hij vertellen over zijn geboortehuis: 'In zo'n armzalig huisje ben ik geboren, er zaten niet eens ruiten in de ramen'. Gustav is de tweede zoon, in totaal worden er in het huwelijk van Bernhard Mahler en Maria Hermann veertien kinderen geboren, waarvan er zeven al in hun eerste jaar sterven. In december 1860 verhuist de familie van het dorpje Kaliste naar het provinciestadje Iglau.

Verantwoording: voor de tekst in deze tijdlijn is onder andere gebruik gemaakt van informatie en vertaalde citaten uit het boek 'Gustav Mahler. Een leven in tien symfonieën' van Eveline Nikkels.

Terug naar tijdlijn
rabbit

1865

Mahlers roeping

Als vijfjarige gaat Gustav voor het eerst op de foto in Iglau. Mét bladmuziek in zijn hand...

Lees verder

Mahlers roeping

Als vijfjarige gaat Gustav voor het eerst op de foto in Iglau. Mét bladmuziek in zijn hand. Tijdens een bezoek aan zijn grootouders had Gustav op zolder een 'Klapperkasten', een ontstemde piano, ontdekt. De klank van het instrument doet een wereld voor hem opengaan. Als Bernhard Mahler zijn zoon op zolder vindt, in trance achter de piano, besluit hij: mijn zoon moet musicus worden.

Terug naar tijdlijn
bird

1870

Debuut op het podium

In oktober 1870 treedt de jonge Gustav voor het eerst als pianist op voor publiek, in Iglau...

Lees meer

Debuut op het podium

In oktober 1870 treedt de jonge Gustav voor het eerst als pianist op voor publiek, in Iglau. Zijn vader, die heilig gelooft in de kwaliteiten van zijn 'Mozart', organiseert het concert. Gustav maakt niet meteen een onuitwisbare indruk, misschien doordat, zo schrijft de plaatselijke krant, de kwaliteit van de vleugel te wensen overliet.

Bernhard Mahler besluit de horizon van zijn zoon te verbreden. Eerst verblijft de 12-jarige Gustav een tijdje in Praag, om na een tussenstop in Iglau uiteindelijk in 1875 op de beroemdste muziekopleiding van het land te belanden: het conservatorium van de Gesellschaft der Musikfreunde in Wenen.

Terug naar tijdlijn

1878

Mahler studeert af aan het conservatorium

Gustav Mahler studeert als achttienjarige af aan het conservatorium in Wenen...

Lees verder

Mahler studeert af aan het conservatorium

Gustav Mahler studeert als achttienjarige af aan het conservatorium in Wenen. Hij is succesvol op de opleiding. Al aan het einde van het eerste jaar wint hij een prijs voor zijn vertolking van een sonate van Schubert én wordt hij onderscheiden voor een eigen compositie, het eerste deel van een pianokwartet.

Tegelijkertijd met zijn muziekopleiding in Wenen rondt Gustav, op afstand, zijn gymnasiumopleiding in Iglau af. Met de nodige moeite, er moet een herexamen aan te pas komen. Over zijn schoolperiode was Gustav uiteindelijk duidelijk: 'Niets geleerd'.

Terug naar tijdlijn

1880

Kapelmeester Mahler

In 1880 ondertekent Mahler, dan nog geen twintig jaar oud, zijn eerste contract als kapelmeester. Hij wordt dirigent (en manusje-van-alles) in het kleine theater van Bad Hall...

Lees verder

Kapelmeester Mahler

In 1880 ondertekent Mahler, dan nog geen twintig jaar oud, zijn eerste contract als kapelmeester. Hij wordt dirigent (en manusje-van-alles) in het kleine theater van Bad Hall. Na Bad Hall en een engagement in Laibach komt Mahler in Olmütz terecht. Waar zijn reputatie hem reeds vooruit is gesneld: 'Er komt er een die geniaal is, maar ook vol eigenaardigheden'.

Mahler zit op dat moment namelijk midden in een vegetarische periode. Ook drinkt hij geen bier of wijn. In Olmütz vinden ze dat maar vreemd. En het komt niet goed tussen de Olmützers en Mahler, of zoals Mahler zelf zegt: 'Vanaf het moment dat ik het Olmützer theater betrad, had ik het gevoel dat ik voor een hemels gerecht was gedaagd.'

Mahler verlaat Olmütz en wordt tweede kapelmeester aan het Koninklijk Theater van Kassel. Het engagement valt tegen, Mahler mag enkel een paar eenvoudige opera's dirigeren. Wie niet tegenvalt, is coloratuursopraan Johanna Richter, verbonden aan het Kasselse theater. Een relatie met haar is de aanleiding voor Mahlers eerste liederencyclus, de Lieder eines fahrenden Gesellen.

Terug naar tijdlijn

1885

Mahler begint aan zijn Eerste symfonie

Mahler begint aan wat later zijn Eerste symfonie zou gaan worden. Eerder heeft hij al drie, mogelijk vier (ongenummerde) symfonieën gecomponeerd.

Bekijk Mahlers Eerste symfonie

Mahler begint aan zijn Eerste symfonie

 

Terug naar tijdlijn
rabbit

1888

Ontstaan van Todtenfeier

Mahler componeert het symfonisch gedicht Todtenfeier, dat later een plaats krijgt in de Tweede symfonie...

Lees verder

Ontstaan van Todtenfeier

Mahler componeert het symfonisch gedicht Todtenfeier, dat later een plaats krijgt in de Tweede symfonie. In 1892 speelt hij het symfonische gedicht achter de piano voor aan de beroemde dirigent Hans von Bülow. Die heeft als commentaar: 'Vergeleken bij uw stuk is de Tristan (van Wagner, red.) een symfonie van Haydn'.

Na deze woorden van Von Bülow komt Mahler maar moeilijk verder met zijn Tweede symfonie. Het is pas tijdens de uitvaart van de door Mahler zo bewonderde dirigent, in 1894, dat hij voor ogen krijgt hoe hij zijn Tweede af moet ronden. Mahler vertelt: 'Toen stierf Bülow en ik woonde de uitvaartdienst bij. De stemming waarin ik daar verkeerde, paste precies bij mijn compositie, dus toen het koor Auferstehn inzette, leek ik door de bliksem te worden getroffen. Alles stond me meteen helder voor de geest.'

Terug naar tijdlijn

1889

'Een miserabel componist'

Op 20 november 1889 is in Boedapest de première van een nieuw symfonisch gedicht van Mahler, de voorloper van zijn Eerste symfonie...

Lees verder

'Een miserabel componist'

Op 20 november 1889 is in Boedapest de première van een nieuw symfonisch gedicht van Mahler, de voorloper van zijn Eerste symfonie. Mahler leidt zelf het orkest. Als componist treedt Mahler flink buiten de gebaande muzikale paden. Een criticus schrijft: 'Dit symfonisch gedicht is van een onbeteugeld, niet te temmen talent, dat breekt met alle conventionele vormen en koste wat kost iets nieuws wil brengen.'

Maar het venijn zit 'm in de staart, de criticus besluit met: 'Mahler, je bent een fantastisch dirigent maar een miserabel componist'.

Terug naar tijdlijn

1892

Mahler in Reichenhall

Gustav Mahler met zijn zus Justine (rechts naast Mahler) en vrienden tijdens een bezoek aan Reichenhall.

insect

1895

Première eerste drie delen Tweede symfonie

De eerste drie delen van de Tweede symfonie gaan in première in Berlijn. Een jaar later wordt deze vijfdelige symfonie voor het eerst in zijn geheel gespeeld.

Bekijk Mahlers Tweede symfonie

Première eerste drie delen Tweede symfonie

 

Terug naar tijdlijn

1896

Zomers componeerhuisje

Mahler begint aan zijn Derde symfonie. Hij schrijft het werk grotendeels in de zomer in zijn 'komponierhäuschen' aan de Attersee in Steinbach...

Lees verder

Zomers componeerhuisje

Mahler begint aan zijn Derde symfonie. Hij schrijft het werk grotendeels in de zomer in zijn 'komponierhäuschen' aan de Attersee in Steinbach. Aan zijn grote liefde van dat moment, de zangeres Anna von Mildenburg, schrijft hij over deze symfonie: 'Liefste Anna, ik ben er bijna mee klaar, en dit is het geworden. Mijn symfonie zal iets zijn wat de wereld nog nooit heeft gehoord. De hele natuur krijgt daarin een stem en vertelt iets geheimzinnigs wat je eigenlijk alleen maar uit je dromen kent. Het geheel heet waarschijnlijk: Die fröhliche Wissenschaft, ein Sommermittagstraum.'

Zijn componeerhuisje had Mahler speciaal laten bouwen om er in de rust van de zomer zijn ideeën uit te kunnen werken. Hij hechtte bijzonder aan de stilte rondom het huisje. Kinderen werden omgekocht met snoep en speelgoed om uit de buurt te blijven. Rondreizende muzikanten werden financiëel vergoed om niet te spelen of te zingen in de buurt van het huis. En een soort vogelverschrikker moest verdere ongewenste indringers op een afstand houden.

De indrukken die Mahler opdoet in en rondom zijn componeerhuis komen rechtstreeks in zijn muziek terecht. Zo zei hij tegen de dirigent Bruno Walter, toen die hem in Steinbach bezocht: 'U hoeft hier helemaal niet meer rond te kijken. Ik heb dat allemaal al ge- en becomponeerd'.

Terug naar tijdlijn
bird

1898

Mahler in Wenen

In oktober 1897 wordt Gustav Mahler benoemd tot de nieuwe artistiek leider van de Hofopera in Wenen. Een uiterst prestigieuze positie die Mahler tien jaar zou bekleden...

Lees verder

Mahler in Wenen

In oktober 1897 wordt Gustav Mahler benoemd tot de nieuwe artistiek leider van de Hofopera in Wenen. Een uiterst prestigieuze positie die Mahler tien jaar zou bekleden. Gedurende enkele jaren leidde hij niet alleen de opera's in het theater, maar ook de 'Philharmonische Konzerte'. Dé plek voor Mahler om zijn eigen symfonische werken ten gehore te brengen.

De tien jaren die Mahler doorbracht in Wenen waren tumultueus. Zo was het in januari 1902 afgelopen met Mahlers leiding over de Philharmoniker. Een krant schreef een jaar eerder al: 'In kringen van de Philharmoniker rijst steeds meer verzet tegen Mahler. Het al te nerveuze karakter van de dirigent, zijn overijver bij de voorrepetities, maar vooral ook diens neiging te luisteren naar de influisteringen van zijn vertrouwensmannen, maken hem er niet sympathieker op. Men is heftig bezig een nieuwe kandidaat voor deze erepost te vinden.'

Terug naar tijdlijn
glasses

1899

Begin Vierde symfonie

Mahler werkt in de zomer van 1899 aan zijn Vierde symfonie. 'De symfonie van het hemelsblauw', zoals Mahler zelf het stuk zou omschrijven...

Lees verder

Begin Vierde symfonie

Mahler werkt in de zomer van 1899 aan zijn Vierde symfonie. 'De symfonie van het hemelsblauw', zoals Mahler zelf het stuk zou omschrijven.

Hij voltooit het werk in de zomer van 1900. Mahler vertelde zelf over zijn Vierde: 'Eigenlijk wilde ik alleen maar een symfonische humoreske schrijven, maar die is gegroeid tot een symfonie van normale lengte, terwijl ik er bij de tweede en derde drie keer zolang over deed. (..) De basisstemming is blauw, hemelsblauw, maar af en toe verduistert het en wordt het onheilspellend, spookachtig. Alleen lijkt dat maar zo, want de hemel zelf blijft natuurlijk eeuwig blauw. Alleen wij krijgen ineens een eng gevoel alsof ons een panische schrik treft.'

Terug naar tijdlijn
instrument

1901

'Regelrechte symfonie in vier delen'

Terwijl de Vierde nog niet in première is gegaan, begint Mahler aan zijn Vijfde symfonie...

Lees verder

'Regelrechte symfonie in vier delen'

Terwijl de Vierde nog niet in première is gegaan, begint Mahler aan zijn Vijfde symfonie. Hij werkt aan de symfonie in zijn componeerhuis in Maiernigg, met uitzicht op de Wörthersee. Oorspronkelijk heeft Mahler een 'regelrechte symfonie in vier delen' voor ogen. Misschien weet hij op dat moment nog niet dat hij een Adagietto voor zijn geliefde Alma, die hij zal ontmoeten in november 1901, aan de symfonie toe zal voegen.

Dirigent Willem Mengelberg schreef over dit Adagietto, dat Mahlers beroemdste stuk muziek zou worden: 'Dit Adagietto was Mahlers liefdesverklaring aan Alma. In plaats van een brief stuurde hij haar dit manuscript, zonder een woord extra. Zij begreep hem en schreef: Kom maar! (Beiden hebben mij dit verteld)'.

Terug naar tijdlijn
rose

Gustav ontmoet Alma

Begin november 1901 ontmoet Gustav Mahler de jonge Alma Schindler, dochter van hofschilder Emil Schindler...

Lees verder

Gustav ontmoet Alma

Begin november 1901 ontmoet Gustav Mahler de jonge Alma Schindler, dochter van hofschilder Emil Schindler. In haar herinneringen schrijft Alma: 'Mahler zag me meteen'. En zij zag hem ook direct, al had ze eerst enige reserves: 'Die kerel bestaat alleen maar uit zuurstof, je verbrandt als je aan hem komt.'

Er volgen een aantal maanden van hartstochtelijk corresponderen. Zo schrijft Mahler aan Alma: 'Mijn innig geliefde meisje, dat ik één keer in mijn leven het geluk zou vinden zo bemind te worden als ik bemin, had ik niet meer kunnen dromen'. En: 'Ik kan haast niet wachten tot ik uit jouw mond kan horen dat mijn levensschip door de stormen heen zijn haven heeft bereikt'.

Alma en Gustav trouwen op 9 maart 1902, vier maanden na hun eerste ontmoeting, in de Karlskirche in Wenen. Op 3 november van dat jaar wordt hun eerste dochter geboren.

Terug naar tijdlijn
rose

'Veel te simpele thema's'

In München leidt Mahler op 25 november 1901 de Müncher Philharmoniker tijdens de première van zijn Vierde symfonie...

Lees verder

'Veel te simpele thema's'

In München leidt Mahler op 25 november 1901 de Müncher Philharmoniker tijdens de première van zijn Vierde symfonie. De critici zijn Mahler niet gunstig gezind. 'Veel te simpele thema's', valt na afloop te lezen. Één criticus is positief, en schrijft over een 'hoogst beduidend werk dat ons een blik gunt in een nieuw muziekland'. Ook het publiek is verdeeld, de boe's en bravo's zijn door elkaar heen te horen.

Terug naar tijdlijn

1902

Ondertussen in Wenen...

Op 12 januari 1902 presenteert Mahler voor de eerste keer zijn Vierde symfonie aan zijn thuispubliek, in Wenen...

Lees verder

Ondertussen in Wenen...

Op 12 januari 1902 presenteert Mahler voor de eerste keer zijn Vierde symfonie aan zijn thuispubliek, in Wenen. De publieke ontvangst is vijandig: 'Het lijkt wel een carnavals-scherts'. En ook de orkestleden zijn eerder tégen dan vóór het nieuwe werk van hun eigen dirigent. De weg naar erkenning voor de componist Mahler in Wenen is nog lang...

Terug naar tijdlijn
glasses

Première volledige Derde symfonie

De eerste uitvoering van de complete Derde symfonie vindt op 9 juni plaats in Krefeld onder leiding van Mahler. In het publiek zit Willem Mengelberg...

Lees verder

Première volledige Derde symfonie

De eerste uitvoering van de complete Derde symfonie vindt op 9 juni plaats in Krefeld onder leiding van Mahler. Het publiek is dolenthousiast. Alma Mahler vertelt: 'Na het laatste deel barst een dol enthousiasme los, het publiek springt van zijn stoelen en rent naar voren'. In het publiek zit ook Willem Mengelberg, de jonge dirigent van het Concertgebouworkest in Amsterdam. Hij neemt zich deze avond voor om voor altijd Mahlers muziek te verdedigen en te promoten.

Terug naar tijdlijn

1903

De Zesde symfonie

'Pas wie mijn eerste vijf symfonieën heeft gehoord, kan zich aan de raadsels van mijn Zesde wagen', schreef Mahler over zijn Zesde symfonie, de 'Tragische'...

Lees verder

De Zesde symfonie

'Pas wie mijn eerste vijf symfonieën heeft gehoord, kan zich aan de raadsels van mijn Zesde wagen', schreef Mahler over zijn Zesde symfonie, de 'Tragische'. Tot en met zijn Vierde had Mahler steeds in woord uitgelegd waar zijn muziek over ging; een handleiding voor de luisteraar zogezegd. Vanaf de Vijfde mag de luisteraar het zelf uitzoeken.

Toch is in de Zesde niet alles raadselachtig. Zo wordt door Mahler in het tweede thema van het eerste deel zijn vrouw Alma geportretteerd: 'Ik heb geprobeerd om jou in een thema vast te leggen'. In het Scherzo wordt het spelen van twee kleine kinderen uitgebeeld, misschien een vooruitblik op het spel van zijn eigen kinderen. Want in 1904 zou Anna Justine, de tweede dochter van Gustav en Alma Mahler, geboren worden.

Maar het meest opvallende aan de Zesde symfonie zijn de hamerslagen in het laatste deel. Een aantal mokerslagen symboliseren de kracht van het noodlot. Mahler liet speciaal hiervoor een speciale kist timmeren waarop de slagwerker 'een korte, machtige maar dof klinkende dreun, net als met een moker' moest geven.

Over die hamer gesproken: de manier waarop Mahler (maar ook bijvoorbeeld tijdgenoot Richard Strauss) het instrumentarium van het traditionele orkest uitbreidden met hamers, koebellen, sleebellen en andere geluiden werd kort na de première van de Zesde symfonie op de hak genomen door tekenaar Theo Zasche in zijn spotprent 'Het moderne orkest' in het Illustrierten Wierner Extrablatt:

 

Terug naar tijdlijn
snake

Mahler in Nederland

Op 22 en 23 oktober 1903 dirigeert Mahler in Het Concertgebouw zijn Derde symfonie bij het Concertgebouworkest. Hij is dan voor het eerst in Nederland...

Lees verder

Mahler in Nederland

Op 22 en 23 oktober 1903 dirigeert Mahler in Het Concertgebouw zijn Derde symfonie bij het Concertgebouworkest. Hij is dan voor het eerst in Nederland. Twee dagen later, op 25 oktober leidt hij ook de Nederlandse première van zijn Eerste symfonie bij het Concertgebouworkest.

Alles over Mahlers relatie met Amsterdam - zijn tweede muzikale thuisoord - leest u in het uitgebreide artikel Mahler in Amsterdam van Jan Brokken. Dat artikel kun u hier lezen.

Terug naar tijdlijn
rabbit

1904

'Vervloekt werk'

Mahler leidt op 18 oktober 1904 in Keulen bij het Gürzenich Orchester de première van zijn Vijfde symfonie. De symfonie met het Adagietto, Mahlers liefdesverklaring aan Alma, volgens Willem Mengelberg...

Lees verder & Bekijk de Vijfde symfonie

'Vervloekt werk'

Mahler leidt op 18 oktober in Keulen de première van zijn Vijfde symfonie bij het Gürzenich Orchester Köln. De symfonie met het Adagietto, Mahlers liefdesverklaring aan Alma, volgens Willem Mengelberg. Alma kan er zelf helaas niet bij zijn, ze ligt ziek op bed. Tot ontzetting van Mahler, die haar schrijft: 'Doe alles, zweet - zuip cognac - vreet aspirine, je kunt van een verkoudheid in twee dagen genezen zijn en dan dinsdag hier zijn. Alsjeblieft Almschili, probeer alles. Het zou toch vreselijk zijn als ik alleen ben bij mijn première.'

Toch staat Mahler er alleen voor tijdens de première. En in z'n eentje moet hij de kritieken doorstaan. En die zijn wederom niet mals. Zo schrijft een criticus: 'Dat er op de sombere treurmars een nog somberder deel volgt is een grote fout'. Het Adagietto wordt het meest gewaardeerd: 'Het duidelijkste en beste was nummer vier in afdeling drie, een klein Adagio.'

De Vijfde zou tot de meest geliefde werken van Mahler gaan behoren. Zelf kon hij dat niet vermoeden toen hij schreef: 'De Vijfde is een vervloekt werk. Niemand begrijpt haar.'

 

Terug naar tijdlijn
rose

Terug in Het Concertgebouw

Op 23 oktober 1904 klinkt in Het Concertgebouw de Vierde symfonie onder leiding van Gustav Mahler twee keer tijdens één concert. Een idee van Willem Mengelberg...

Lees verder

Terug in Het Concertgebouw

Op 23 oktober 1904 klinkt in Het Concertgebouw de Vierde symfonie onder leiding van Gustav Mahler twee keer tijdens één concert. Een idee van Willem Mengelberg. Enkele dagen later, op 26 en 27 oktober, leidt Mahler bij het Concertgebouworkest de eerste uitvoeringen in Nederland van zijn Tweede symfonie.

 Alles over Mahlers relatie met Amsterdam - zijn tweede muzikale thuisoord - leest u in het uitgebreide artikel Mahler in Amsterdam van Jan Brokken. Dat artikel kun u hier lezen.

Terug naar tijdlijn
instrument

1905

De Zevende symfonie

Mahler voltooit zijn Zevende symfonie in de zomer van 1905. Hij schrijft het werk 'in einem Furor', in een uitbarsting van creativiteit...

Lees verder & Bekijk de Zevende symfonie

De Zevende symfonie

Mahler voltooit zijn Zevende symfonie in de zomer van 1905. Hij schrijft het werk 'in ein einem Furor', in een uitbarsting van creativiteit. Op die creativiteit was het trouwens even wachten geweest. De inspiratie voor de Zevende kwam niet vanzelf.

Waar Mahler normaliter aan de omgeving van zijn componeerhuisjes genoeg had om symfonieën en liederen te kunnen schrijven, moest hij het voor de Zevende elders zoeken: 'Twee weken wilde het niet vlotten, dus ging ik in arren moede maar naar de Dolomieten. Daar van hetzelfde laken een pak, ik gaf het maar op en ging naar huis in de stellige overtuiging dat de zomer verloren zou zijn.' Maar de redding komt in de vorm van een korte overtocht met een boot bij Krumpendorf: 'Bij de eerste peddelslag viel me het thema van de inleiding tot het eerste deel in - en vier weken later waren de delen 1, 3 en 5 kant-en-klaar.'

De Zevende symfonie heeft als bijnaam 'De Nacht'. Die is niet van Mahler zelf afkomstig, trouwens, maar van een aantal van zijn getrouwen. Onder wie Willem Mengelberg, die de Zevende omschreef als 'Dit is de nacht, tragische nacht. Hier zijn geen sterren, geen maanlicht noch vredige slaap. De macht van de duisternis regeert'.

 

Terug naar tijdlijn
owl

1906

'Het grootste tot nu toe'

Aan het einde van de zomer van 1906 voltooit Mahler zijn Achtste symfonie, de 'Symphonie der Tausend'. Na drie symfonieën voor orkest keren de koren en vocale solisten terug in zijn werk, en hoe!

Lees verder

'Het grootste tot nu toe'

Aan het einde van de zomer van 1906 voltooit Mahler zijn Achtste symfonie, de 'Symphonie der Tausend'. Na drie symfonieën voor orkest keren koren en vocale solisten terug in Mahlers werk, en hoe! Voor de Achtste is een immens apparaat van solisten, koren en orkest nodig. Bij de première in 1910 staan er meer dan duizend uitvoerenden op het podium.

In die zomer van 1906 schrijft Mahler aan Willem Mengelberg: 'Mijn lieve, goede vriend, ik heb zojuist mijn Achtste voltooid. Het is het grootste dat ik tot nu toe heb gemaakt. En zo merkwaardig qua inhoud en vorm dat je er eigenlijk niet over kunt schrijven. Denk je eens in dat het universum begint te zingen en te klinken. Het zijn geen menselijke stemmen, maar planeten en zonnen die ronddraaien.'

Terug naar tijdlijn
planets

Mahler dirigeert zijn Vijfde in Het Concertgebouw

In maart 1906 keert Mahler terug naar Amsterdam om zijn Vijfde symfonie te dirigeren. Willem Mengelberg heeft het werk al met het orkest voorbereid...

Lees verder

Mahler dirigeert zijn Vijfde in Het Concertgebouw

Op 8 maart 1906 dirigeert Mahler zijn Vijfde symfonie in Het Concertgebouw. Willem Mengelberg heeft het werk al met het orkest voorbereid. En goed ook, Mahler schrijft vanuit Amsterdam aan Alma: ‘Alles voortreffelijk ingestudeerd. Klinkt geweldig. Het orkest is fantastisch en bijzonder op mij gesteld. Ditmaal is het een vreugde in plaats van zwaar werken.’ Uitvoeringen van de Vijfde onder leiding van Willem Mengelberg volgen in Rotterdam, Den Haag, Arnhem en Haarlem.

Alles over Mahlers relatie met Amsterdam - zijn tweede muzikale thuisoord - leest u in het uitgebreide artikel Mahler in Amsterdam van Jan Brokken. Dat artikel kun u hier lezen.

Terug naar tijdlijn

Wandelen in Nederland

Een wandeling met gelijkgestemden op de hei bij Laren. Van links naar rechts: Willem Mengelberg, Gustav Mahler en Alphons Diepenbrock.

rose

Première Zesde symfonie

Op 27 mei is de première van de Zesde symfonie in Essen. Mahler dirigeert de stedelijke orkesten van Essen en Utrecht...

Lees verder & bekijk de Zesde symfonie

Première Zesde symfonie

Op 27 mei was de première van de Zesde symfonie in Essen. Mahler dirigeerde de stedelijke orkesten van Essen en Utrecht. Het publiek reageerde zeer enthousiast, met een langdurig en jubelend applaus. De pers was wederom minder over het werk te spreken, een recensent tekende op: 'Ik heb nu vier van Mahlers reuzenwerken gehoord en eigenlijk zegt hij steeds hetzelfde en dat wordt steeds onuitstaanbaarder. Hij kent alleen maar de taal van de koperblazers. Hij praat niet meer met ons: hij schreeuwt, hij raast en verwonderd vraagt men zich af: waarom al dat lawaai?'

  

Terug naar tijdlijn
snake

1907

Rampjaar 1907

'We hebben vreselijke pech, mijn oudste heeft roodvonk-difterie', schrijft Mahler in juli 1907...

Lees verder

Rampjaar 1907

'We hebben vreselijke pech, mijn oudste heeft roodvonk-difterie', schrijft Mahler op 4 juli 1907. Een aantal dagen later, op 12 juli, meldt een Weense krant: 'Twaalf dagen geleden kreeg het oudste meisje Mahler roodvonk en ondanks de meest zorgzame verpleging is zijn vanmorgen vroeg gestorven.'

En daarmee is het rampjaar 1907 voor de familie Mahler nog niet voorbij. Gustav Mahler besluit zich enkele weken later, eigenlijk zonder directe aanleiding, te laten onderzoeken door een dokter, en die constateert een dubbelzijdige hartafwijking. Het doktersadvies: voortaan rustig leven en vooral geen stress. Een schier onmogelijke opgave voor Gustav Mahler.

Terug naar tijdlijn

Van Wenen naar New York

Na jaren van geschillen en intriges, maar ook grote artistieke successen, neemt Mahler in december 1907 afscheid van de Weense Hofopera...

Lees verder

Van Wenen naar New York

Na jaren van geschillen en intriges, maar ook grote artistieke successen, neemt Mahler in december 1907 afscheid van de Weense Hofopera. Bij zijn vertrek schrijft Mahler aan het personeel van de opera: 'Geachte leden van de hofopera, het is zover, aan onze samenwerking is een einde gekomen. Ik ga weg van het toneel dat mij zo dierbaar is geworden en zeg u vaarwel. In plaats van een voltooid project, zoals ik me gedroomd had, laat ik een brokstuk achter. In de hitte van het gevecht bleven u en mij geen wonden gespaard, maar als een werk gelukt was, vergaten wij de kwellingen en voelden ons rijkelijk beloond. Dank u dat u met mij heeft gestreden en mij hebt willen helpen bij mijn moeilijke, vaak ondankbare taak. Het ga u allen goed.'

Mahler nam muzikaal afscheid met een uitvoering van zijn Tweede symfonie. Een ooggetuige schreef: 'Kolossaal was het applaus, dat tot orkaankracht aanzwol en de componist een traan ontlokte. Tot dertig keer moest Mahler terugkomen, vrouwen huilden en zwaaiden met zakdoeken. Het "Hoch, Hoch" hield maar niet op...' Op het Weense perron wordt Mahler door zijn fans uitgezwaaid.

Amerika roept. New York, om precies te zijn. Mahler wordt geëngageerd door de Metropolitan opera, en dirigeert een aantal andere New Yorkse orkesten, waaronder de New York Philharmonic. Hij is niet direct enthousiast over het Amerikaanse concertleven, zo schrijft hij aan Bruno Walter: 'Mijn orkest hier is een echt Amerikaans orkest, zonder talent en flegmatisch'.

Terug naar tijdlijn

1908

Das Lied von der Erde

In de zomer van 1908 werkt Mahler aan zijn symfonische liederencyclus Das Lied von der Erde...

Lees verder

Das Lied von der Erde

In de zomer van 1908 werkt Mahler aan zijn symfonische liederencyclus Das Lied von der Erde. De gebeurtenissen uit het rampjaar 1907 vinden hun weg naar het werk. Of zoals het refrein van Das Lied von der Erde ons vertelt: 'Dunkel ist das Leben ist der Tod'. Over Das Lied schrijft Mahler aan Bruno Walter: 'Ik weet nog niet hoe ik mijn nieuwe werk moet noemen. Ik heb een prachtige tijd gehad en ik geloof dat het wel het meest persoonlijke is dat ik tot nu toe heb geschreven'.

Terug naar tijdlijn
glasses

'Roestige gieter'

De Zevende symfonie gaat op 19 september 1908 in première in Praag. Mahler leidt het Filharmonisch Orkest aangevuld met musici uit het operaorkest...

Lees verder

'Roestige gieter'

De Zevende symfonie gaat op 19 september 1908 in première in Praag. Mahler leidt het Filharmonisch Orkest aangevuld met musici uit het operaorkest. Alma Mahler schrijft hoe het Mahler verging rondom de première: 'Toen ik aankwam [in Praag] was Mahler nerveus en bijna ziek. Overal lagen bladzijden op de grond, hij twijfelde aan alles en meed gezelligheid.'

Otto Klemperer, die een van de grootste dirigenten van de twintigste eeuw zou worden, herinnerde zich: 'Ieder dag nam hij na de repetitie het hele orkestmateriaal mee naar huis. Wij wilden hem helpen, maar mochten niet.' Uiteindelijk had Mahler twintig repetities nodig voor de première van de Zevende. 'Ik moet erover nadenken hoe ik uit een worstketel een pauk, uit een roestige gieter een trompet en uit een taveerne een concertzaal kan maken'. Maar de worsteling is het waard, publiek én pers reageren positief op Mahlers nieuwste werk.

Terug naar tijdlijn
owl

1909

'Een mooie aanwinst voor mijn kleine familie'

In de zomer van 1909 componeert Mahler zijn Negende symfonie. Een werk waarvoor de inspiratie aanvankelijk maar niet wil komen...

Lees verder & Bekijk de Negende symfonie

'Een mooie aanwinst voor mijn kleine familie'

In de zomer van 1909 componeert Mahler zijn Negende symfonie. Waarvoor de inspiratie aanvankelijk maar niet wil komen. Lawaai van de buren zit Mahler dwars: 'Of de buren fluisteren zodat de ramen rinkelen of ze lopen op hun tenen zodat het huis staat te wankelen. Ook de hond laat mij niet vergeten dat ik maar gewoon een mens onder de mensen ben en blaft van 's morgens vroeg tot 's avonds laat en nog daarna!'

Maar voordat de zomer voorbij is, schrijft Mahler aan Bruno Walter: 'Het werk - voor zover ik het ken, want ik heb er tot nu toe blindelings aan zitten schrijven en ken, nu ik het laatste deel begin te instrumenteren, het eerste deel niet meer - is een mooie aanwinst voor mijn kleine familie. Ik zeg hierin iets wat ik allang op de lippen heb; misschien lijkt zij het meest op de Vierde, maar toch weer heel anders. De partituur ziet er, door die waanzinnige haast waarmee ik moet schrijven, slordig en voor vreemde ogen vast onleesbaar uit'.

Net als in het Lied von der Erde kan Mahler in de Negende niet om de dood heen. Zo beschrijft Mahler hoe de mars in het eerste deel gespeeld moet worden 'als een zware begrafenisstoet'. En in geen enkel werk sterft de muziek aan het einde zo weg als in de Negende symfonie. 'Leb! Wol! Leb! Wol!' noteerde Mahler in het manuscript bij de slotmaten: 'Vaarwel! Vaarwel!'. Willem Mengelberg omschreef de Negende als een 'afscheid van allen van wie hij hield en van de wereld! En van zijn kunst, zijn leven, zijn muziek.'

Mahler zelf zou zijn Negende symfonie nooit in het echt horen.

  

Terug naar tijdlijn
dandelion

Alma & Gustav Mahler wandelen

Alma en Gustav tijdens een wandeling van Toblach naar Altschluderbach, tijdens de zomer waarin hij zijn Negende symfonie componeerde.

rose

'Hij speelde met het orkest'

Mahler keert in de herfst van 1909 terug naar Nederland om het Concertgebouworkest te leiden in de Zevende symfonie. 'Alles weer prachtig voorbereid', schrijft hij aan Alma...

Lees verder

'Hij speelde met het orkest'

Mahler keert in de herfst van 1909 terug naar Nederland om het Concertgebouworkest te leiden in de Zevende symfonie. 'Alles weer prachtig voorbereid', schrijft hij aan Alma over de manier waarop Mengelberg het orkest alvast heeft klaargestoomd. Mengelberg had het orkest een week lang, 's ochtends én 's avonds, aan de symfonie laten werken. 'Ik kan me niet heugen dat er ooit een werk met zoveel nauwkeurigheid is ingestudeerd', herinnerde een orkestlid zich.

Datzelfde orkestlid vertelde over de dirigent Mahler: 'Hij was een groot meester. Bijna bewegingsloos dirigeerde hij zijn symfonie en leidde het orkest meer met zijn ogen dan met zijn rechterhand. Mahler speelde als het ware met het orkest en iedere musicus voelde dat hij zijn partij zo moest spelen als waartoe de kleine-grote tiran hem dwong.'

Alles over Mahlers relatie met Amsterdam - zijn tweede muzikale thuisoord - leest u in het uitgebreide artikel Mahler in Amsterdam van Jan Brokken. Dat artikel kun u hier lezen.

Terug naar tijdlijn

1910

Begin Tiende symfonie

Mahler begint aan zijn Tiende symfonie. Hij voltooit alleen het Adagio, de rest is voornamelijk in schets overgeleverd...

Lees verder

Begin Tiende symfonie

Mahler begint in 1910 aan zijn Tiende symfonie. Hij voltooit het Adagio, de rest is enkel in schets overgeleverd. Schetsen waarin naast noten ook aantekeningen van Mahler staan. Soms erg persoonlijke, zoals de woorden 'Für dich leben, für dich sterben, Almschi'. De weerslag, volgens Alma Mahler, van een huwelijkscrisis in de zomer van 1910.

Terug naar tijdlijn
glasses

Ontmoeting met Freud

Mahler keert in 1910 nog éénmaal terug naar Nederland. Niet om te dirigeren, maar voor een bliksembezoek aan Sigmund Freud, die op vakantie is in Noordwijk...

Lees verder

Ontmoeting met Freud

Mahler keert in 1910 nog éénmaal terug naar Nederland. Niet om te dirigeren, maar voor een bliksembezoek aan Sigmund Freud, die op vakantie is in Noordwijk. Mahler praat met psychoanalyticus Freud over zijn gecompliceerde relatie met Alma. Freuds conclusie: 'Ik ken uw vrouw. Zij hield van haar vader en kan alleen zo'n type liefhebben. Uw leeftijd, die u nu vreest, is juist wat haar aantrekt. Weest u niet bezorgd! U houdt van uw moeder, u heeft in iedere vrouw haar type gezocht.'

Terug naar tijdlijn

Triomf!

Mahler dirigeert op 12 september 1910 de eerste uitvoering van de Achtste symfonie in München. De uitvoering door meer dan duizend uitvoerenden is een doorslaand succes...

Lees verder & Bekijk de Achtste symfonie

Triomf!

Mahler dirigeert op 12 september de eerste uitvoering van de Achtste symfonie in München.De uitvoering door meer dan duizend uitvoerenden is een doorslaand succes, kritieken uit binnen- en buitenland spreken van een buitengewone gebeurtenis.

Alma Mahler schrijft: 'Ongrijpbaar was het innerlijk beleven van een ieder die er bij geweest moet zijn. Ongrijpbaar ook het uiterlijk succes. Alles en iedereen stortte zich op hem. Ik wachtte achter het toneel, diep geëmotioneerd. Toen reden we, onze ogen vol tranen, naar het hotel. Bij de deur stond een zeker J.L. uit New York en stotterde: Sinds... sinds, sinds Brahms is er niet meer zoiets geschreven.'

Terug naar tijdlijn
planets

1911

De laatste oversteek

Foto van Mahler op 8 april 1911, aan boord van het schip dat hem voor een laatste keer van New York naar Europa bracht.

dandelion

'Mozartl, Mozartl'

Gustav Mahler overlijdt op 18 mei 1911 in Wenen. Zijn laatste woorden zijn 'Mozartl, Mozartl'...

Lees verder

'Mozartl, Mozartl'

Gustav Mahler overlijdt op 18 mei 1911 in Wenen. Zijn laatste woorden zijn 'Mozartl, Mozartl'. De volgende dag wordt hij begraven in Grinzing, naast zijn dochtertje Maria.

Terug naar tijdlijn

1912

Première Negende symfonie

Op 26 juni 1912 dirigeert Mahlers vriend Bruno Walter de première van de Negende symfonie, hij leidt de Wiener Philharmoniker...

Lees verder

Première Negende symfonie

Op 26 juni 1912 dirigeert Mahlers vriend Bruno Walter de première van de Negende symfonie, hij leidt de Wiener Philharmoniker. Naast Mahlers Negende klinkt tijdens dit concert de Negende symfonie van Beethoven.

Terug naar tijdlijn
dandelion

1920

Mahler Feest in Amsterdam

Willem Mengelberg viert zijn vijfentwintigjarig jubileum als dirigent van het Concertgebouworkest met een feest gewijd aan zijn vriend en idool...

Lees verder

Mahler Feest in Amsterdam

Willem Mengelberg viert zijn vijfentwintigjarig jubileum als dirigent van het Concertgebouworkest met een feest gewijd aan zijn vriend en idool. Tijdens het Mahler Feest in mei 1920 voeren orkest en dirigent in vijftien dagen tijd de negen voltooide symfonieën uit, Das klagende Lied, Lieder eines fahrenden Gesellen, Kindertotenlieder, Das Lied von der Erde en de vijf Rückert-Lieder. In aanwezigheid van Alma Mahler (die bij een adellijke dame aan het Museumplein logeerde) en Arnold Schönberg, een andere protegé van Mengelberg. Alma noteerde: ‘Aankomst in Amsterdam... haven... scheepsmasten... tuigage... drukte... kille, betrokken lucht... Holland dus. ‘s Avonds de Tweede van Mahler in een ongeëvenaard prachtige uitvoering.’

Een uniek feest, met slechts één enkele maar daarom niet minder grote ambitie: ‘Gelijk Bayreuth model en maatstaf werd voor alle opvoeringen van Wagners werken, zo is Amsterdam geroepen geestelijk middelpunt van Mahlers kunst te worden.’ De formulering is van de organisator, dr. Rudolf Mengelberg, een verre neef van de dirigent. Amsterdam moest de Mahlerstad bij uitstek worden.

Terug naar tijdlijn

1924

Bewerking Tiende symfonie door Mengelberg

Willem Mengelberg maakt samen met zijn assistent Cornelis Dopper een bewerking van twee delen uit de Tiende symfonie. Hij voert ze op 27 november uit met het Concertgebouworkest.

glasses

1995

Mahler Feest 1995

75 jaar na het Mahler Feest van 1920 klinken opnieuw praktisch alle werken van Mahler tijdens een groots opgezet festival...

Lees verder

Mahler Feest 1995

75 jaar na het Mahler Feest van 1920 klinken opnieuw praktisch alle werken van Mahler tijdens een groots opgezet Festival. Het Concertgebouworkest hoeft dit keer echter niet alle symfonieën voor zijn rekening te nemen. Ook de Wiener Philharmoniker en de Berliner Philharmoniker zijn van de partij. Op het Museumplein verrijst tijdens het feest een paviljoen waar de concerten uit de Grote Zaal live gevolgd kunnen worden. En in onder andere het Stadsarchief is een tentoonstelling over Mahler te zien. Heel Amsterdam bruist van Mahler!

Terug naar tijdlijn

2020

Mahler Festival 2020

Precies honderd jaar na het door Willem Mengelberg georganiseerde Mahler Feest, had Het Concertgebouw wederom het toneel moeten worden voor een groots Mahler Festival. Net als in 1995 met de Wiener en Berliner Philharmoniker, naast uiteraard het Concertgebouworkest. Een primeur in 2020 zou de deelname van de New York Philharmonic zijn, waar Mahler van 1909 tot 1911 'music director' was. Vanwege de COVID-19-pandemie werd het festival helaas geannuleerd.

Mahler Festival Online

Na de teleurstelling van de afgelasting van het Mahler Festival 2020, organiseerde Het Concertgebouw tijdens de coronapandemie het Mahler Festival Online... 

Lees verder

Mahler Festival Online

Gedurende tien dagen konden muziekliefhebbers van over de hele wereld genieten van meer dan 25 streams (waaronder concertregistraties, documentaires en Empty Concertgebouw Sessions) die online werden aangeboden. Een kleine pleister op de wonde! 

Terug naar tijdlijn

2025

Mahler Festival 2025

Na de kater van de afgelasting van het Mahler Festival 2020 gaat het er toch van komen! 

Lees verder

Mahler Festival 2025

Van 9 tot en met 18 mei 2025 organiseert Het Koninklijk Concertgebouw het derde Mahler Festival in zijn geschiedenis! 105 jaar na het eerste Mahler Feest komen orkesten uit de hele wereld samen in Amsterdam voor een groots eerbetoon aan de componist. Tijdens het tiendaagse festival klinken alle symfonieën en liederen van de componist. Het Koninklijk Concertgebouworkest geeft onder leiding van zijn toekomstige chef-dirigent Klaus Mäkelä het openingsconcert met Mahlers Eerste symfonieDe Berliner Philharmoniker besluit het festival met Mahlers onvoltooide Tiende symfonie. Pianist Julius Drake brengt samen met jonge zangers Mahlers complete liedrepertoire ten gehore in de Kleine Zaal.

Terug naar tijdlijn